Explosieve atmosfeer

Drie vormen van explosies

Er zijn drie verschillende vormen van explosies te onderscheiden:
1. chemische explosie (gasexplosie, nevelexplosie en stofexplosie);
2. fysische explosie (ballon, fietsband, spuitbus, gasfles, vulkaan, enzovoorts);
3. nucleaire explosie.

Dit onderwerp gaat alleen over de chemische explosie, waarbij zuurstof uit de lucht noodzakelijk is. Hierdoor worden ontplofbare stoffen uitgesloten.

Explosieve atmosfeer

Onder explosieve atmosfeer wordt verstaan: een mengsel van lucht en brandbare stoffen in de vorm van gassen, dampen, nevels of stof, onder atmosferische omstandigheden, waarin de verbranding zich na ontsteking uitbreidt tot het gehele niet verbrande mengsel.

Uit onderzoek blijkt dat menselijk handelen een minstens zo belangrijke oorzaak is. Menselijke fouten worden daarbij vaak veroorzaakt door stress, onderschatten van de risico’s en de complexiteit van het explosiegevaar, gebrek aan kennis, ervaring en/of training.

Risico-analyse

Zodra er mogelijk een explosierisico is, dient er altijd een Explosieveiligheidsdocument opgesteld te worden. Om vast te stellen of een stof explosiegevoelig is kan gebruik gemaakt worden van een elektronische stoffendatabase: de stoffenmanager. Indien de stof explosiegevoelig is moet beoordeeld worden of de stof daadwerkelijk kan vrijkomen onder atmosferische omstandigheden. Indien dit mogelijk is geldt de verplichting om de locatie waar deze stof zich bevindt op te delen in gevarenzones.

Explosieveiligheidsdocument

In een Explosieveiligheidsdocument moet het bedrijf vastleggen welke stoffen en apparatuur op de werkplek een explosierisico hebben. Daarvoor moet ook gekeken worden naar de bijzondere eigenschappen die invloed hebben op het geweld van explosie, zoals bijvoorbeeld de ontbrandingstijd. In het document staat ook informatie over de zone-indeling, de veiligheidsmaatregelen, de beoordeling van de apparatuur en de uitgevoerde (wettelijke) controles.

Gevarenzones gas-, damp- en nevelexplosies

De werkzaamheden moet worden ingedeeld in de gevarenzones die zijn vastgesteld door brandbare stoffen en gassen en voor stofexplosies. Doel hiervan is het inzichtelijk maken van het gevaar en de risico’s. Ook dient dit document ter hulp bij het vaststellen van de veiligheidsmaatregelen. Voor gas, damp en nevel gelden de volgende zones:

• Zone 0: hier is voortdurend sprake van een explosierisico, gedurende een langere periode of herhaaldelijk. Statistisch gezien betekent dat er meer dan duizend uur per jaar een actief risico bestaat. Het binnenste van een tank voor brandbare vloeistoffen is een voorbeeld van een werkplek die in deze zone valt.
• Zone 1: in deze zone is af en toe sprake van een explosierisico (tussen de tien en duizend uur per jaar). Voorbeelden: de ruimte rondom de opening van een tank met brandbare vloeistof, breekbare apparatuur en leidingen van glas.
• Zone 2: een explosie is niet waarschijnlijk en van korte duur als het wel gebeurt. Bijvoorbeeld de omgeving van een tank met brandbare vloeistof. Zone 2 wil niet zeggen dat dit automatisch een veilig gebied is. Het geldt voor normale werkomstandigheden en daarin kunnen zich altijd onverwachte risico’s voordoen.

Gevarenzones voor stofexplosies

Voor stofexplosies hebben de zones een andere aanduiding en andere risico’s:

• Zone 20: het binnenste van een molen, filters of transportleidingen met brandbare stoffen
• Zone 21: een vulopening of een uitstortplaats met afvoerbak van een molen met brandbare stoffen
• Zone 22: de omgeving van een molen waar stofafzetting optreedt bij het vullen of legen. Voor elke zone is vastgelegd welke veiligheidsmaatregelen getroffen moeten worden, welke veiligheidssystemen van toepassing zijn en welke beschermingsmiddelen beschikbaar moeten zijn.

Elke werkplek of arbeidsplaats met een explosierisico moet herkenbaar zijn door een waarschuwingsbord.

Tips om explosies te voorkomen

Er zijn verschillende aandachtspunten om explosiegevaar tegen te gaan:

• Het toepassen van arbeidshygiënische strategie kan een bijdrage hebben in het voorkomen van explosies in gebouwen. Als de juiste beheersmaatregelen worden genomen, worden de risico’s kleiner.
• Bronmaatregelen treffen: kunnen stoffen vervangen worden of condities worden aangepast?
• Organisatorische maatregelen: opleiden van werknemers, juiste instructies, inrichting arbeidsplaats.
• Technische maatregelen: ventilatiecondities, of zuurstofarme condities, wegnemen van ontstekingsbronnen.
• Schoon huishouden.
• Persoonlijke beschermingsmiddelen.
• Implementatie van beleid.

Richtlijnen en normen

In hoofdstuk 3 van het arbeidsomstandighedenbesluit in paragraaf 2.a wordt aangegeven wat de verplichtingen zijn als in een fabriek explosiegevaar aanwezig is.

• Er moet een explosieveiligheidsdocument opgesteld worden, wat een gedetailleerde RI&E naar brand- en explosierisico's is.
• Verder moet het gevaar beperkt worden conform de arbeidshygiënische strategie.